درد استخوان لگن و باسن: علت و درمان

علت

پاسخ این سوال که درد باسن نشانه چیست؟ در اکثر موارد بسیار ساده است، برای نمونه درد می‌تواند پیامد افراط در ورزش کردن باشد. این درد معولاً از التهاب یا کشیدگی بافت‌های نرمی چون تاندون ناشی می‌شود و غالباً ظرف چند روز برطرف می‌گردد. اما درد شدید و طولانی مدت مفصل لگن در بیماری های خاص ریشه دارد. عامل‌های متعددی علت درد باسن و لگن می‌شوند که باید تحت نظارت متخصص فیزیوتراپیست بررسی و اصلاح ‌شوند. شماری از این عامل‌ها عبارت‌اند از:

• عدم تعادل عضلانی

• بلندتر بودن یک پا از پای دیگر

• ضعف یا سفتی عضله

• ناهنجاری‌های زیست ـ مکانیکی

• حالت اندامی نامناسب

• خشکی مهره‌های کمر

• سبک زندگی غیرفعال

• پایداری پایین عضله‌های مرکزی

• بلند کردن اشیاء به شیوه نامناسب

• اضافه وزن

• نشستن طولانی مدت، خم شدن مکرر یا به دفعات بلند کردن اشیاء

• تغییر یافتن کمربند لگنی در بارداری، در حاملگی و زایمان نیز از علل درد لگن و باسن محسوب می‌شود.

• نقص‌های عملکردی مفاصل ساکروایلیاک ( هایپر موبیلیتی یا شلی مفصل) که منجر به درد لگن و باسن می‌شوند به دو دسته اصلی تقسیم‌بندی می‌شوند:

  1. بی ثباتی مفصل

  2. خشکی مفصل

بی ثباتی مفصل لگن (ساکروایلیاک)

مفصل‌های ساکروایلیاک در حالت طبیعی تنها چند درجه حرکت می‌کنند. عضله‌های پیرامون در موقعیت‌های پرفشار یا تضعیف کننده موجب پایداری این مفصل‌ها می‌شوند، عضله‌های مرکزی عمیق شکمی و سرینی از مهم‌ترین عضله‌های پایدارکننده مفصل‌های ساکروایلیاک به شمار می‌آیند. عضله‌های مرکزی، به ویژه عضله‌های عرضی و مایل خارجی شکم، به واسطه اتصال به استخوان‌های لگن خاصره به بسته نگه داشتن لگن کمک می‌کنند و در حفظ حالت مناسب، کنترل و پایداری مفصل‌های ساکروایلیاک مؤثراند. بر اساس یافته‌های پژوهشگران، انقباض عضله عرضی شکم تأثیر قابل ملاحظه‌ای بر سفتی و حمایت از مفصل‌های ساکروایلیاک دارد و میزان این تأثیرگذاری بیشتر از زمانی است که با بستن بریس (کمر بند طبی) شکمی تمام عضله‌های جانبی شکم منقبض می‌شوند. ضمناً پژوهشگران متوجه شده‌اند که عضله‌های عمیق سرینی (باسن) در کنترل وضعیت‌های جانبی و پشتی لگن و مفصل ران نقش دارند. مفصل‌های ساکروایلیاک در صورت ضعیف بودن یا کاهش پایداری این گروه‌های عضلانی در معرض حرکت مضاعف قرار می‌گیرند و در نتیجه نقص عملکرد یا شلی مفصل، ناپایداری و در نهایت درد لگن و باسن بروز می‌یابد.

علائم و نشانه ها

بیماران مبتلا به این بیماری معمولاً از درد بالای باسن در یک طرف کمر رنج می‌برند و دچار علائمی هستند که گاهی اوقات با درد کشاله ران ، ران و نشیمنگاه‌ منتشر می‌شوند. درد لگن و باسن در موارد نادر در هر دو طرف کمر احساس می‌شود. علائم با انجام فعالیت‌های درگیر کننده کمر یا مفصل ران تشدید می‌شوند. بیماران غالباً هنگام غلت زدن و چرخیدن در تخت، پوشیدن یا درآوردن کفش و جوراب، بالا و پایین رفتن از پله‌ها یا دویدن دچار درد استخوان لگن و باسن می‌شوند و محکم لمس کردن مفصل ساکروایلیاک نیز درد را برمی‌انگیزد. درد باسن و لگن معمولاً به کمر درد، مفصل ران، کشاله ران و سیاتیک می‌انجامد. این درد معمولاً در نتیجه ایستادن و راه رفتن شدت و گاهی، نه همیشه، با دراز کشیدن تسکین می‌یابد. گاهی اوقات پا روی پا انداختن یا چهارزانو نشستن نیز دردناک است و معمولاً به یک پهلو دراز کشیدن به مدت طولانی موجب بروز درد استخوان لگن و باسن می‌شود. رو به جلو خم شدن، بالا رفتن از پله‌ها یا سراشیبی و از روی صندلی، یا در کل از حالت نشسته، برخاستن با درد لگن و باسن همراه است.درد لگن و باسن گاهی به عدم تقارن لگن مربوط می‌شود که از سفتی یا خشکی عضله یا مفصل یا سستی مفصل حاصل از بارداری نشأت می‌گیرد.

تشخیص

تشخیص صحیح نقص عملکرد مفصل ساکروایلیاک و درد لگن و باسن به علت تشابه علائم این بیماری با دیگربیماری های کمر و پشت بدن، مانند سندرم مفصل فاست یا برجستگی و بیرون زدگی دیسک، دشوار است. پرتونگاری (اشعه ایکس) چندان برای تشخیص این عارضه مفید نیست، ممکن است در ام آر آی نشانه‌های التهاب مفصل ساکرو ایلیاک مشخص شود یا آسیب‌شناسی‌های بالقوه دیگر از نظر پنهان بماند. بهترین روش ارزیابی درد یا ناپایداری مفصل ساکروایلیاک معاینه فیزیکی کامل توسط دکتر فیزیوتراپیست باتجربه و متخصص در زمینه عارضه‌های عضلانی ـ اسکلتی است.

درمان

روش‌های درمان درد لگن و باسن معمولاً محافظه‌کارانه (بدون جراحی) هستند و بر بازگرداندن دامنه حرکتی مفصل به حالت طبیعی متمرکز می‌شوند.

رویکرد کلینک فیزیوتراپی رادمان در درمان درد پلکانی بوده و در صورت امکان ابتدا درمانهای ساده در نظر گرفته می شود  اما درصورت عدم مشاهده  پاسخ مناسب درمانهای طبی پیشرفته تر مد نظر قرار می گیرد.  این مرکز توانایی ارائه طیف وسیعی از درمانها من جمله در مانهای ساده تا مراحل پیشرفته  را دارند.

تزریق استروئید در مفصل ساکروایلیاک

در این روش ترکیبی از داروی بی‌حسی (برای مثال لیدوکائین یا بوپیوکائین یا نوواکائین) و داروی ضدالتهاب (مانند کورتیکواستروئید) جهت کاهش التهاب اطراف مفصل تزریق می‌شود که تسکین درد را به ارمغان می‌آورد. تزریق در مفصل ، التهاب و تورم بافت داخل و اطراف فضای این مفصل را کاهش می‌دهد و این امر به نوبه‌ی خود، درد و دیگر علائم ناشی از التهاب یا تحریک مفصل و ساختارهای پیرامونی را تسکین می دهد.

در این روش به کمک تصاویر فلوروسکوپ سوزن به طور دقیق به محل مفصل ساکروئیلیاک هدایت می شود و سپس مخلوطی از داروی استروئیدی و بی‌حسی موضعی وارد مفصل ساکروئیلیاک می‌شود. فرایند اصلی تزریق حدوداً 10 تا 20 دقیقه طول می‌کشد.

تأثیرگذاری داروی استروئیدی 2 تا 7 روز پس از تزریق شروع می‌شود و دست کم تا چند ماه دوام دارد. خوشبختانه عوارض و اثرات جانبی جدی این تزریق نادراند.

تزریق اوزون

اوزون درمانی یک روش تزریقی است که باعث تحریک و بازگشت جریان خون به بافت ها میشود و با مهیا کردن مواد لازم برای بافت های آسیب دیده باعث بازسازی و بهبودی آنها می شود .

در این روش بیمار به اتاق عمل برده می‌شود و با قرار دادن بالشت زیر شکم دمر می‌خوابد. ناحیه مورد نظر آماده، ضدعفونی و با پارچه مخصوص پوشانده می‌شود. این عمل معمولاً تحت بی‌حسی موضعی انجام می‌شود. این عمل به کمک  تصاویر فلوروسکوپی انجام می‌شود و دستگاه به گونه‌ای متمرکز می‌شود که تصویری واضح را برای مشاهده ناحیه آسیب دیده به دست دهد. سوزن به کمک تصاویر فلوروسکوپ وارد محدوده مفصل آسیب دیده لگن می‌شود و سپس 3 تا 10 سی سی مخلوط اکسیژن ـ اوزون به این ناحیه تزریق می‌شود.

عوارض تزریق اوزون بسیار نادر است و گرفتگی عضلانی پس از عمل و درد سوزشی موقت است و بیمار معمولاً ظرف یک روز پس از عمل مرخص می شود.  تزریق اوزون میزان موفقیتی در حدود 80 درصد دارد.

دارو

اقدامات اولیه در درمان غالباً مصرف مسکن‌هایی (مانند استامینوفن) و داروهای ضدالتهابی (چون ایبوپروفن یا ناپروکسین) برای کاهش تورم تأثیرگذار در درد لگن و باسن بیمار می باشد.

درمان دستی (درمان با دست توسط فیزیوتراپیست)

درمان با دست توسط متخصص فیزیوتراپیست، متخصص بیماری‌های استخوانی یا دیگر متخصصین بهداشت و درمان مفید است و به ویژه زمانی بهترین نتیجه را در درمان درد لگن و باسن به دست می‌دهد که مفصل ساکروایلیاک گیر کرده باشد که در صورت شل بودن این مفصل وضعیتی بسیار آزاردهنده خواهد بود. بعضی از روش‌های مورد استفاده عبارت‌اند از دستکاری جانبی حالت اندامی، تکنیک‌های افتادگی و مسدود ساختن و بهره‌گیری از تجهیزات خاص. متخصص طب فیزیکی با اتکا به دانش خود و معاینات صورت گرفته مناسبترین‌ روش را انتخاب خواهد کرد.

بریس یا محافظ

بریس یا ارتز، در صورت شل شدن مفصل ساکروایلیاک، تقریباً به اندازه یک کمربند پهن دور کمر بسته می‌شود و فشار مناسبی را جهت پایدار ساختن این ناحیه به آن وارد می‌کند. استفاده از بریس گاهی اوقات، به ویژه در صورت التهاب یا درد لگن و باسن، بسیار مفید است. بریس پس از فرو نشستن درد یا التهاب درآورده می‌شود.

فیزیوتراپی و ورزش

فیزیوتراپی تدریجی و تحت کنترل به تقویت عضله‌های اطراف مفصل ساکروایلیاک کمک می‌کند و دامنه حرکتی را به نحو مناسبی بهبود می‌بخشد. از این گذشته هر گونه ورزش کم‌ برخورد و ملایم ایروبیک (هوازی) جریان خون را در ناحیه تحت درمان افزایش می‌دهد که این امر به نوبه خود موجب تسریع فرایند التیام می‌شود. آب درمانی نیز در صورت مواجهه با درد شدید لگن و باسن یکی از گزینه‌های درمانی مناسب به شمار می‌آید، چون آب موجب شادابی و شناور شدن بدن می‌شود و در نتیجه فشار اطراف مفصل دردناک کاهش می‌یابد.

نرمش و حرکات ورزشی برای درمان درد لگن وباسن

انجام تمرین‌های زیر معمولاً به بیماران مبتلا به این عارضه توصیه می‌شود، اما بهتر است پیش از شروع آنها با دکتر معالج در مورد مناسب بودنشان‌ با شرایط خاص خود مشورت کنید. این تمرین‌ها عموماً سه بار در روز و فقط و فقط در صورتی انجام می‌شوند که باعث بروز علائم یا تشدید درد لگن و باسن نشوند. تعدادی از این نرمشش ها در ادامه آورده شده است:

تقویت عضله‌های عرضی شکم: ناف را به آهستگی از خط میان‌تنه دور کنید و به حالت طبیعی نفس بکشید. قفسه سینه طی این نرمش، باید بدون حرکت بماند و بالا نرود. اگر انگشت را در فاصله 2 سانتی متری از محل برجستگی استخوان در جلوی لگن فروکنید، انقباض عضله را احساس خواهید کرد. این عضله را با حفظ یک سوم انقباض بیشینه آن، هر وقت از روز تا جایی که می‌توانید در طول فعالیت روزانه (مثلاً زمان راه رفتن و پیاده‌روی) به شرط بروز نیافتن درد لگن و باسن نگه دارید. این تمرین را حداقل 3 بار در روز انجام دهید.

چرخش در حالت خوابیده: مانند تصویر 4 به پشت دراز بکشید. زانوها را تا حد ممکن به آهستگی از یک سمت به سمت دیگر ببرید، البته به شرطی که درد لگن و باسن تشدید نشوند. این حرکت را 10 بار تکرار کنید.

تکیه کردن روی آرنج: مانند تصویر روی شکم دراز بکشید و به آهستگی با حایل کردن آرنج‌ها زیر بدن، به شرط تشدید نشدن علائم، بدن را بلند کنید. 2 ثانیه در این حالت بمانید و سپس به حالت اول برگردید. این حرکت را 10 بار، به شرط بروز نکردن درد لگن و باسن، تکرار کنید.

زانو را به آهستگی تا جایی که می ‌توانید و موجب بروز درد لگن و باسن نمی‌شود به سمت قفسه ببرید. زانو را به کمک دست با ملایمت به قفسه سینه نزدیک کنید. این حرکت را 5 تا 10 بار برای هر پا تکرار کنید، البته به شرطی که علائم تشدید نشوند.

استراحت و استفاده از کمپرس سرد و گرم

توصیه‌های درمانی اولیه معمولاً شامل قرار دادن یخ یا کمپرس سرد به مدت 15 تا 20 دقیقه در فواصل زمانی مشخص جهت کاهش التهاب ناحیه تحت درمان و استراحت به منظور کاهش حساسیت، تحریک‌پذیری و درد لگن و باسن می‌شود. استفاده از یخ را می‌توان بسته به مدت درد شدید و تیرکشنده از 2 روز تا 2 هفته ادامه داد. پس از کاهش التهاب می‌توان فعالیت‌های روزمرّه را به تدریج از سر گرفت. اگرچه گرم کردن (برای مثال حمام آب گرم یا گذاشتن حوله‌ای داغ روی ناحیه دردناک) در مجموع به فرایند التیام کمک می‌کند، اما هنگام بروز درد شدید و ناگهانی نتیجه‌بخش نیست.

جراحی

انجام عمل جراحی در صورت بی‌نتیجه بودن دیگر روش‌های درمانی و متوقف نشدن درد و ایجاد اختلال در انجام وظایف و فعالیت‌های معمول توصیه می‌شود. جراحی برای درمان درد لگن و باسن فیوژن (الحاق یا خشک کردن) مفصل ساکروایلیاک را شامل می‌شود. در این جراحی، غضروف پوشش دهنده سطح مفصل ساکروایلیاک برداشته می‌شود و استخوان‌ها به کمک صفحه‌ها و پیچ‌ها تا زمان با هم رشد کردن در کنار یکدیگر نگه داشته می‌شوند. به این ترتیب امکان حرکت از این مفصل سلب می‌شود و درد باسن و لگن تسکین می‌یابد. البته تنها زمانی باید به این روش روی آورد که روش‌های با تهاجم کمتر با شکست مواجه شده باشند.

پیشگیری

متأسفانه درد لگن و باسن برخی افراد قابل پیشگیری نیست و بخش ناخوشایند و گریزناپذیری از فرایند طبیعی پا به سن گذاشتن به شمار می‌رود. با این وجود، شدت درد باسن و کمر را می‌توان با درمان دارویی، تزریق یا فیزیوتراپی کاهش داد. داشتن وزن مناسب و تقویت عضلات سرعت رخ دادن تغییراتی را که منجر به بروز این عارضه و دیگر گونه‌های آرتروز می‌شوند، کند می کند. با تحمیل کردن بار کمتر روی مفاصل، احتمال آسیب غضروف و در پی‌آمد آن، آرتروز نیز کاهش می‌یابد.

درد استخوان لگن و باسن ممکن است در پایین کمر و در بالای باسن رخ دهد، درد لگن و باسن می تواند یکطرفه و یا دوطرفه باشد و می تواند به صورت دردی از لگن تا زانو و درد کشاله ران نیز باشد. درد باسنو لگن می تواند در حاملگی و بعد از زایمان نیز به وجود آید. درمان های این بیماری عمدتا با روش های بدون جراحی صورت می گیرد و فقط در مواردی که علائم بیماری از جمله درد لگن و باسن با دیگر درمان ها بهبود پیدا نکند جراحی از سوی پزشک توصیه می شود.